Ortodoks nedir, ne demek, neye inanır? Ortodoks Hristiyanlık mezhebi hakkında tüm bilgiler

Ortodoks nedir, Ortodoksluk hangi inançlara dayanır ve Ortodoks ne demek soruları, özellikle Ortodoks ülkelerindeki dini yapıların gündeme gelmesiyle birlikte internet aramalarında büyük ilgi görüyor. Hristiyanlığın üç büyük mezhebinden biri olan Ortodoks inancı; tarihsel kökenleri, dogmatik yapısı, teslis (Baba-Oğul-Kutsal Ruh) doktrinine yaklaşımı ve ibadet düzeniyle diğer mezheplerden ayrılıyor. Özellikle Ortodoks ve Katolik arasındaki fark nedir sorusu, bu iki büyük ekolün teolojik ayrışmalarını merak edenlerin en sık araştırdığı başlıklardan biri hâline gelmiş durumda. Ortodoks lideri olarak kabul edilen patrikler, dini ve ruhani otoritenin temsili niteliğini taşırken, Ortodoks mezhebi; kutsal gelenek, ikonalar, ayin düzeni ve dogmalar gibi çok güçlü bir tarihsel mirası günümüze taşıyor. Yunanistan, Rusya, Gürcistan, Sırbistan ve Romanya gibi Ortodoks ülkeler, bu inancın kültürel ve siyasi etkisini halen güçlü şekilde sürdürüyor. Peki Ortodoks inancı hangi temel esaslara dayanır, Ortodoksluk Hristiyanlık içindeki yerini nasıl tanımlar ve günümüzde Ortodoks dünyasının ruhani lideri kimdir? İşte Ortodoks mezhebine dair merak edilen tüm detaylar…

ORTODOKS NEDİR?

Ortodoks, Hristiyanlığın en köklü mezheplerinden biridir ve “doğru inanç”, “doğru öğreti” anlamına gelen Yunanca orthos (doğru) ve doxa (öğreti/övgü) kelimelerinden türetilmiştir. Hristiyanlık tarihinin en eski geleneklerine bağlı kalan Ortodoksluk, inanç sistemini “bozulmamış ilk öğretiyi koruma” prensibi üzerine kurar. Bu yönüyle Katoliklik ve Protestanlık ile birlikte Hristiyanlığın üç ana kolundan birini oluşturur. Ortodoks Kilisesi, özellikle ritüelleri, ayin dili, ikon kullanımı ve kutsal geleneklere bağlı yapısıyla diğer mezheplerden ayrılır.

ORTODOKS NE DEMEK?

“Ortodoks” kelimesi, dini anlamda “aslına uygun inanç” demektir. İlk dönem Hristiyan teolojisini koruyan, konsil kararlarını takip eden ve Kutsal Gelenek’e sıkı bağlı kalmayı savunan kiliseleri tanımlar. Bu nedenle Ortodoksluk, tarih boyunca kendisini “ilk kilise öğretisinin devamı” olarak görmüştür. Ortodoks dünyasında teoloji sadece bilgi değil, aynı zamanda ruhsal bir yaşam biçimi olarak kabul edilir.

ORTODOKS NEYE İNANIR?

Ortodoks inancının temel doktrinleri şunlardır;

• Teslis (Baba, Oğul, Kutsal Ruh) inancı kabul edilir; ancak Katoliklikten farklı olarak “Kutsal Ruh’un yalnızca Baba’dan çıktığı” savunulur.

• İsa Mesih’in iki tabiatı (diofizit) vardır: hem ilahi hem insani.

• Meryem Ortodokslukta özel bir yere sahiptir; “Tanrı doğuran (Theotokos)” olarak kabul edilir.

• Kutsal Gelenek, yani kilise babalarının öğretileri, ikonalar, litürji ve ritüeller inancın ayrılmaz bir parçasıdır.

• İlahi bilginin “yaşanarak bilinebilir” olduğu savunulur; bu yönüyle Ortodoks teoloji daha mistik bir yapıya sahiptir.

ORTODOKS HIRİSTİYANLIK MEZHEBİ HAKKINDA GENEL BİLGİ

Ortodoksluk, iki büyük gelenek altında incelenir;

1. Doğu Ortodoks Kilisesi (Yunan, Rus, Sırp, Gürcü, Rumen vb.)

2. Oryantal Ortodoksluk (Ermeni, Kıpti, Süryani, Habeş vb.)

Bu iki gelenek, 451 yılındaki Kalkedon Konsili sonrası yaşanan anlaşmazlıklarla birbirinden ayrılmıştır. Aralarında halen tam bir dini birlik bulunmasa da öğreti, ibadet biçimleri ve kutsal metin anlayışlarında büyük paralellikler vardır.

İki grubun ortak noktaları:

• Teslis inancı

• Kilise babalarının otoritesi

• Liturjik (ayetli) ibadet geleneği

• İkonların (dini resimlerin) kutsal ve aracılık eden bir role sahip olması

• Manastır hayatının merkezi önemi

• Hristiyanlığın ilk yüzyıllarındaki ritüellere bağlılık

Ortodoks geleneği, yüzyıllardır en az değişime uğramış Hristiyan mezheplerinden biri olarak kabul edilir.

ORTODOKS İBADETLERİ VE KUTSAL METİNLER

Ortodoks ibadetinde en belirleyici unsurlar:

• Ayin (Litürji)

• İkonalar

• Tütsü ve ilahiler

• Manastır geleneği

• Kutsal Kitap ve Kilise Babaları yazıları

Ortodokslukta ibadet, Tanrı’nın varlığıyla birleşme deneyimi olarak görülür. Ayinler genellikle uzun sürer ve müzik ile ikonaların etkileyici atmosferi öne çıkar.

ORTODOKS VE KATOLİK ARASINDAKİ FARK NEDİR?

Ortodoks ve Katolik mezhepleri arasında hem teolojik hem de yönetimsel önemli farklar bulunmaktadır:

• Kutsal Ruh’un çıkışı: Katoliklik, “Hem Baba’dan hem Oğul’dan çıkar” derken; Ortodoksluk sadece “Baba’dan çıkar” der.

• Kilise otoritesi: Katoliklikte tek otorite Papa’dır. Ortodokslukta ise merkezi otorite yoktur; patrikhaneler eşit kabul edilir.

• Günah anlayışı ve kurtuluş teolojisi farklılık gösterir.

• Meryem doktrini: Katoliklikteki “Asli Günah’sız Doğum” (Immaculate Conception) dogması Ortodoksluk tarafından reddedilir.

• İbadet dili ve ritüeller: Ortodoks ayinleri daha geleneksel, yoğun ikonografik ve mistiktir.

ORTODOKS ÜLKELER

Dünya üzerinde Ortodoksluğun en yoğun yaşandığı ülkeler şunlardır:

• Yunanistan

• Rusya

• Sırbistan

• Bulgaristan

• Romanya

• Gürcistan

• Ukrayna

• Belarus

• Moldova

• Kuzey Makedonya

• Kıbrıs (Rum Kesimi)

• Etiyopya ve Eritre (Oryantal Ortodoks)

Bu ülkelerde Ortodoks Kilisesi hem dini hem kültürel yaşamda önemli bir rol oynar.

ORTODOKS LİDERİ KİMDİR?

Ortodoks dünyasında Katoliklikteki gibi tek bir lider yoktur. Bunun yerine çeşitli patrikhaneler bulunur ve her biri kendi coğrafi alanında en yüksek dini otoritedir. Ekümenik Patrikhane (İstanbul), tarihsel kıdemi nedeniyle “onurda birinci” kabul edilir; ancak mutlak otoriteye sahip değildir. Diğer önemli patrikhaneler:

• Moskova Patrikhanesi

• Kudüs Patrikhanesi

• İskenderiye Patrikhanesi

• Antakya Patrikhanesi

Her patrikhane bağımsızdır ancak ortak inanç sistemine bağlıdır.

ORTODOKSLUK NEDİR?

Ortodoksluk, Hristiyanlığın en eski ritüellerini koruyan, teolojik olarak gelenekçi, mistik ve dogmatik bir mezheptir. İnanç sistemi yalnızca Kitab-ı Mukaddes’e değil, aynı zamanda “Kutsal Gelenek”e dayanır. Ortodoks teolojisinde Tanrı’nın bilgisi akılla değil, ruhsal deneyimle kavranır. İkonalar, ayinler, litürjiler ve manastır geleneği Ortodoksluğun merkezindedir.

• Teslis İnancı (Baba-Oğul-Kutsal Ruh): Ortodoksluk, Tanrı’nın özde tek ama hipostaz (zuhurat/fonksiyon) bakımından üç kişiden oluştuğu doktrinini kabul eder. Ancak Katolikliğe göre önemli bir fark vardır:
  Kutsal Ruh’un çıkışı yalnızca Baba’dan kabul edilir. Katoliklikte ise Baba ve Oğul’dan çıktığına inanılır.

• İsa Mesih’in Tabiatı: Ortodoksluk, İsa’nın hem insan hem Tanrı tabiatına sahip olduğunu savunan diofizit görüşü benimser. Bu yönüyle Katolikliğe yakın durur ancak bedenlenme sürecinin yorumlanışında farklılıklar bulunur.

• Meryem Ana İnancı: Ortodoks Kilisesi, Meryem’i “Theotokos — Tanrı doğuran” unvanıyla anar ve İsa’nın mucizevi doğumundaki rolünü üstün bir mertebeyle vurgular.
  Katolik kilisesinin “Meryem’in günahsız doğumu” doktrinini ise reddeder.
  Ortodoksluğa göre Meryem kutsal, lekesiz ve mübarek bir figürdür ancak Katolik geleneğindeki gibi “asli günahtan muaf” değildir.

• Gelenek ve Kilise Babaları: Ortodoks inancı yalnızca kutsal kitabı değil, kilise babalarının yazılarını ve yüzyıllardır aktarılan manastır geleneklerini de ilahi bilginin temel kaynağı sayar. Bu bilgiler “en mysterion” yani “sır yoluyla aktarılan ilahi gelenek” olarak kabul edilir.

• İlahi Bilginin Doğası: Ortodoks teolojisinde Tanrı’nın özüne dair bilgi “bilinemez”dir; akılla kavranamaz, yalnızca ruhani deneyimle yaşanabilir. Bu nedenle Ortodoksluk, katı akademik teolojiden çok mistisizme ve ruhani tecrübeye önem verir.

ORTODOKSLUK NEYİ SAVUNUR?

Ortodoksluk;

• Kökeni ilk Hristiyan kilisesine dayanan,

• Dogmalara sıkı şekilde bağlı,

• Teslis inancını merkeze alan,

• Meryem’e yüksek bir dini statü veren,

• Kilise babaları ve gelenekleri kutsal otorite kabul eden,

• Mistisizme ağırlık veren kadim bir Hristiyan mezhebidir.

ORTODOKS YASAKLARI NELERDİR?

Ortodoks Hristiyanlık, köklü geleneği ve sıkı ritüelleri ile dikkat çeken bir mezheptir. Ortodoks kilisesine bağlı olanlar için yaşamın birçok alanını kapsayan dini kurallar ve yasaklar bulunur. Kutsal Komünyon’dan vaftize, nikâhtan cenaze törenlerine kadar her aşamada uyulması zorunlu olan bu kurallar, Ortodoks inancının binlerce yıllık teolojik yorumlarından beslenir.

Ortodoks Kilisesi'nde Kutsal Komünyon, inancın en kutsal sakramentlerinden biridir ve bu nedenle sıkı kurallar içerir:

• Ortodoks olmayan hiç kimse, vaftizli olsa bile Ortodoks Komünyonu’na yaklaşamaz.

• Bir Ortodoks Hristiyan, başka mezheplere ait (Katolik, Protestan, Anglikan vb.) kiliselerde Komünyon alamaz.

• Ortodoks biri, kilise dışında evlenirse, kendini fiilen aforoz etmiş sayılır ve Komünyon alamaz.

• Sivil boşanma geçerli sayılmaz; boşanmanın kilise tarafından onaylanması şarttır. Aksi hâlde kişi Komünyon’a katılamaz, nikâh veya vaftizde şahitlik yapamaz.

Vaftiz, Ortodokslukta doğumla başlayan ruhani yolculuğun temelidir ve ciddi şartlara bağlıdır:

• Vaftiz anne/babası mutlaka Ortodoks Hristiyan olmalıdır.

• 12 yaşından küçük olanlar vaftiz anne-babası olamaz.

• Vaftiz anne/babası başka bir Ortodoks cemaatindense, rahibinden referans mektubu getirmek zorundadır.

• Ortodoks Hristiyanlar, başka mezheplerin vaftiz törenlerinde vaftiz annesi/babası olamazlar.

Evlilik, Ortodoks inancında Tanrı’nın kutsadığı bir birliktelik olarak görülür ve bazı önemli yasakları vardır:

• Nikâhta şahitlik yapacak kişi (Koumbaro) kilise ile ilişkileri düzgün bir Ortodokstur.

• Damat veya gelin yabancıysa, kendi kilisesinden daha önce evlenmediğini veya boşanmışsa boşanma belgesini ibraz etmelidir.

• Bir Ortodoks, başka mezhebin kilisesinde yapılan bir nikâhta Komünyon almamalıdır.

Ölüm ritüelleri Ortodokslukta büyük öneme sahiptir ve katı kurallara bağlıdır:

• Ortodoks olmayan birinin cenazesi Ortodoks kilisesinden kalkamaz.

• Kilise dışında evlenen, sivil boşanmasını kiliseye onaylatmayan veya intihar eden kişilerin cenazesi kilise içine alınmaz; tören dışarıda yapılır.

• İntihar eden kişinin doktor raporu varsa ve akli denetimi yoksa kilise içinde tören yapılabilir.

• Yakılma (kremasyon) Ortodokslukta kesinlikle yasaktır; kremasyon yapılan kişilerin cenazesi kilise tarafından kaldırılmaz.