Lozan Barış Konferansı Nedir? Lozan Barış Konferansı'nın Anlamı, Önemi ve Sonuçları

Lozan Barış Konferansı (11 Kasım 1922 – 24 Temmuz 1923), Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı sonrası İtilaf Devletleri tarafından dayatılan Sevr Antlaşması’nı geçersiz kılan ve yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını uluslararası alanda tescillediği Lozan Barış Antlaşması’nın görüşüldüğü tarihi diplomasi sürecidir. İsviçre’nin Lozan (Lausanne) kentinde gerçekleşen konferans 8 ay sürmüş ve Türkiye, Britanya, Fransa, İtalya, Yunanistan, Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı ve Japonya tarafından yürütülmüştür. ABD ise konferansa gözlemci olarak katılmıştır. Boğazlarla ilgili komisyona Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan da dahil olmuştur.

Konferansın koordinasyonu, İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon tarafından yürütülürken, Türkiye’nin başdelegesi ve dışişleri bakanı olarak İsmet İnönü görevlendirilmiştir. İnönü’nün Misak-ı Milli’den taviz vermeyen tutumu, itilaf devletlerinin baskılarına direnmesi ve konferansı kesintiye uğratacak noktada dahi kararlılığını sürdürmesi Lozan sürecinin zorlu geçmesine yol açmıştır.

İlk oturum 3 Şubat 1923’te kesintiye uğramış, ikinci oturum 23 Nisan 1923’te başlamış ve Lozan Barış Antlaşması 24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

DELEGE HEYETİ SEÇİMİ VE MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN İSMET İNÖNÜ KARARI

Lozan Konferansı’na katılacak Türk başdelegesi olarak dönemin başbakanı Rauf Orbay ve dışişleri bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk gibi isimler gündeme gelse de, Mustafa Kemal Atatürk, Mudanya Mütarekesi’ndeki başarısı, soğukkanlılığı ve askerî disiplini nedeniyle İsmet İnönü’yü önermiştir.

TBMM’nin kabulü üzerine Tengirşenk görevinden ayrılmış ve İsmet İnönü hem başdelege hem de Dışişleri Bakanı olarak Lozan’a gönderilmiştir.

Lozan’a gitmeden önce Türk heyetine Misak-ı Milli’ye bağlı 14 maddelik sert ve kesin bir talimatname verilmiştir. Bu talimatnamede;

• Ermeni yurdu kurulmasının kesin reddi,

• Kapitülasyonların tamamen kaldırılması,

• Süleymaniye, Musul ve Kerkük’ün talep edilmesi,

• Suriye sınırının güney-güneydoğuya çekilmesi,

• Anadolu kıyılarına yakın adaların Türkiye’ye bırakılması,

• Batı Trakya’da plebisit istenmesi,

• Boğazlarda yabancı askerî varlığın reddi,

• Azınlıklar konusunda nüfus mübadelesi,

• Osmanlı borçlarının yeni kurulan devletlerle paylaşılması,

• Türk ordusuna sınırlama getirilmesinin reddi

gibi ana ilkeler yer almıştır.

LOZAN BARIŞ KONFERANSI ARKA PLANI

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri tarafından Mondros Mütarekesi’ni imzalamaya zorlanmış ve fiilen işgal edilmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde başlayan Milli Mücadele, işgale karşı bağımsızlık savaşını kazanmış; Yunan, Ermeni ve işgal güçlerine karşı elde edilen zaferler sonucunda Türkiye, İtilaf Devletleri’ni Mudanya Mütarekesi’ne mecbur bırakmıştır.

Mudanya’nın ardından Türkiye, yeni devletin uluslararası tanınması için barış masasının Lozan’da kurulmasını sağlamıştır.

LOZAN BARIŞ KONFERANSI'NIN AMAÇLARI VE KOMİSYONLARIN GÖREVLERİ

Lozan Barış Konferansı'nın temel amacı, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasının ardından:

• Türkiye’nin sınırlarının belirlenmesi,

• Ekonomik ve hukuki düzenlemelerin kararlaştırılması,

• Azınlık, borçlar, kapitülasyonlar, Boğazlar gibi kritik başlıkların çözülmesi

olmuştur. Konferans üç ana komisyon üzerinden yürütülmüştür:

1) SINIRLAR, UYRUKLUK VE BOĞAZLAR KOMİSYONU

Başkan: İngiltere

Görüşülen konular: Türkiye-Yunanistan sınırı, Musul, Boğazlar rejimi.

2) KANUNLAR VE KAPİTÜLASYONLAR KOMİSYONU

Başkan: İtalya

Görüşülen konular: Kapitülasyonların kaldırılması, yabancıların hukuki statüsü.

3) EKONOMİK-MALİ İŞLER VE BORÇLAR KOMİSYONU

Başkan: Fransa

Görüşülen konular: Osmanlı borçlarının paylaşımı, ekonomik bağımsızlık ilkeleri.

LOZAN BARIŞ KONFERANSI KATILIMCILARI

Lozan’a katılan devletler:

• Türkiye

• Britanya İmparatorluğu

• Fransa

• İtalya

• Japonya

• Yunanistan

• Romanya

• Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı (Yugoslavya)

Türk heyetinin başında İsmet İnönü, İngiliz heyetinin başında Lord Curzon, Yunanistan’ın başında Venizelos, Fransa’nın başında Bareré, İtalya’nın başında Marki Garroni bulunuyordu.

LOZAN KONFERANSI'NDA TÜRK HEYETİ VE ÜYELERİ

Türk delegasyonu en geniş katılımlı diplomatik heyetlerden biri olmuştur.
Başlıca isimler:

• İsmet Paşa (İnönü) – Dışişleri Bakanı, Heyet Başkanı

• Dr. Rıza Nur – Sağlık Bakanı

• Hasan Saka – Eski Maliye Bakanı

• Celâl Bayar, Münir Ertegün, Yahya Kemal Beyatlı, Ruşen Eşref Ünaydın – Danışmanlar ve basın temsilcileri

• Çok sayıda müsteşar, hukuk müşaviri ve askeri uzman

Bu kadro, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin diplomatik bağımsızlığını uluslararası arenada temsil etmiştir.

KONFERANSIN SÜRECİ: ZORLU PAZARLIKLAR VE KRİTİK BAŞLIKLAR

Lozan Barış Konferansı, Türkiye’nin koşulsuz bağımsızlık ısrarı nedeniyle oldukça çetin geçmiştir. İsmet İnönü’nün ünlü “Biz buraya Sevr’i yırtmaya geldik” tutumu sürecin sertliğini göstermektedir. Konferans;

• 11 Kasım 1922’de başladı

• İtilaf Devletleri'nin baskıları nedeniyle 3 Şubat 1923’te yarıda kaldı

• 23 Nisan 1923’te yeniden başladı

• 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalandı

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASININ SONUÇLARI: TÜRKİYE'NİN ULUSLARARASI TANINMASI

Lozan Barış Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin tam bağımsız bir devlet olarak tüm dünyada tanınmasını sağlayan ilk uluslararası belge olmuştur.

Antlaşmanın başlıca sonuçları:

• Türkiye’nin bağımsızlığı ve egemenliği tanındı.

• Doğu Anadolu’nun statüsü Türkiye lehine kesinleşti.

• Ege ve Trakya sınırları belirlendi.

• Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı.

• Azınlıkların mübadelesi gerçekleştirildi.

• Boğazlar rejimi uluslararası statüye bağlandı ancak Türkiye egemenliği tanındı.

• Ekonomik bağımsızlığı kısıtlayan tüm maddeler kaldırıldı.

LOZAN BARIŞ KONFERANSI'NIN ANLAMI VE ÖNEMİ

Lozan Barış Konferansı ve 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası arenada kabul edilmiş tapu senedi olarak tarihsel önem taşır. Kurtuluş Savaşı’nın askeri zaferi, Lozan’daki diplomasi başarısıyla taçlanmış; yeni devletin egemenlik hakları tüm dünyada resmen tanınmıştır.